İlaç Kaynaklı Fotosensitivite Reaksiyonları

Ecz. Esin Aysel Kandemir

İlaç kaynaklı fotosensitivite, kimyasal etken ve ışığın birlikte oluşturduklar etkilere bağlı olarak gelişen kütanöz hastalıklara karşılık gelir. Yalnızca etkene ya da ışığa maruz kalmak hastalığın oluşması için yeterli değildir. Fotosensitivite reaksiyonları sistemik ya da topikal kullanılan ilaçlarla gözlenebilir. Genelde UV-A ışıklarıyla aracılığıyla gerçekleşir, ancak UV-B ve görünür bölge dalgalarıyla da gerçekleşebilirler.

Fototoksik Reaksiyonlar:

• Işıkla aktive olmuş bileşenin doğrudan hücre zarına ve DNA'ya hasar vermesi sonucu gerçekleşir.

• Eğer yeterli miktarda etken ve ışığa maruz kalınmışsa, bireylerin çoğunda gözlenir. Maruziyetten sonra, reaksiyonun başlangıcı için geçen süre dakikalar-birkaç saat kadar kısadır.

• Güneşe maruziyeti sık olan bölgeler olan yüz, omuz, el, ayak ve kollarda güneş yanığı şeklinde gözlenir. Işık dozu ve maruziyet süresi kadar etken maddenin metabolize olma hızı ve alınan miktarı da önemli rol oynar.

• Patofizyolojik mekanizma: Işıkla daha yüksek enerji haline uyarılan molekül, bu enerjiyi geri verirken reaktif oksijen ara ürünlerinin oluşumuna sebep olur. Bu ara ürünler hücre zarına ve DNA'ya zarar verir. Proinflamatuar sitokinlerin ve araşidonik asit metabolitlerinin oluşmasına yol açan sinyal yolakları aktive olur. Bu inflamatuar cevap kendini şiddetli bir güneş yanığı olarak gösterir.

Fotoalerjik Reaksiyonlar

• Işık ile aktive edilmiş bileşene immün aracılı cevap oluşması ile gerçekleşir. Etken ve ışığa maruz kalan bireylerin küçük bir kısmında gözlenir.

• Maruziyetten sonra 24-72 saat içinde reaksiyon gelişir.

• Güneşe maruz kalan bölgelerde oluşabildiği gibi, maruz kalmayan bölgelerde de gelişebilir. Işık dozundan bağımsız olarak gerçekleşir. Karakteristik semptomarı, kızarıklık, şiddetli kaşıntı hissi ve kabarcıklar ile ıslak küçük bölgelerin oluşmasıdır.

• Patofizyolojik mekanizma: İmmün aracılı gerçekleşen bu reaksiyonda antijen aktive olmuş ilaç molekülüdür.

İlaç kaynaklı fotosensitivite tedavisinde temel noktalar, etken ajanın belirlenmesi ve hemen kesilmesi, güneşten koruyucu önlemlerin alınması ve semptomatik tedavinin sağlanmasıdır. Topikal kortikosteroidler ve soğuk kompres uygulaması ilaç kaynaklı fotosensitiviteyi bastırabilir. Sistemik kortikosteroidler,en ciddi durumlar için saklanmalıdır.

Eğer fotosensitivitenin kaynağı değilse, güneş koruyucu ürünler mutlaka kullanılmalıdır. Özellikle UV-A koruyuculuğu da olan geniş spektrumlu ürünlerin seçilmesi önemlidir. Avobenzon (Parsol 1789), titanyum dioksit ve çinko oksit içeren ürünler, UV-A ışınlarını diğer ürünlere göre daha iyi keserler. Bazı bireylerin güneş koruyucu sensitizan kimyasallara karşı alerjik olabileceği de unutulmamalıdır.

Bazı Fotosensitizan İlaçlar

İlaç kaynaklı fotosentivite reaksiyonlarından kaçınmak için;

• Kısa yarılanma ömürlü ilaçlar akşam alınmalıdır.

• Özellikle öğle zamanlarında güneş ışığından kaçınılmalıdır.

• Solaryumdan kaçınılmalıdır.

• Işık geçirmeyen kıyafetler giyilmelidir.

• Vücudun açıkta kalan bölgelerinde güneş koruyucu ürünler kullanılmalıdır.

KAYNAKLAR

https://emedicine.medscape.com/article/1049648-overview

https://www.pharmazeutische-zeitung.de/index.php?id=77174