Acil kontrasepsiyon hakkında bilinmesi gerekenler

Ecz. Esin Aysel Kandemir

Dünya Sağlık Örgütü'nün tanımına göre acil kontrasepsiyon (emergency contraception) cinsel ilişkiden sonra gebeliği önlemeye yönelik kontrasepsiyon yöntemlerine karşılık gelmektedir. Acil kontrasepsiyon yöntemleri bakır içeren rahim içi araçlar (RİA) ve acil kontrasepsiyon haplarından (AKH) oluşur. Bakırlı RİA'lar sperm ve yumurta karşılaşmadan önce sperm ve yumurtada kimyasal değişikliğe sebep olarak fertilizasyonu engeller. AKH ise ovülasyonu önleyerek ya da geciktirerek etkilerini gösterirler ve abortusu sağlama yoluyla etki göstermezler.

Genel olarak 4 adet acil kontrasepsiyon yönteminden bahsedilebilir:

-Ulipristal asetat (UPA) içeren acil kontrasepsiyon hapları (tek doz 30 mg)

-Levonorgestrel (LVN) içeren acil kontrasepsiyon hapları (tek doz 1.5 mg ya da 12 saat ara ile 0.75 mg'lık iki doz)

-Kombine oral kontraseptifler (12 saat ara ile 100 mcg LVN ve 0.5 mg etinil estradiol içeren iki doz)

-Bakırlı rahim içi araçlar

Acil Kontrasepsiyon Endikasyonları

• Bariyer yöntemlerin başarısız olması durumunda başka bir kontrasepsiyon yöntemi de kullanılmamışsa

• Bariyer yöntemlerin yanlış kullanılması ya da başarısız olması (kondomun yırtılması vb.)

• Oral kontraseptif kullanırken diyare/kusma olması (ek bir bariyer yöntem kullanılmadığı durumlarda teorik risk)

• Oral kontraseptif kullanırken eksik ya da geç hap alma (kombine oral kontraseptiflerde peş peşe 3 ve daha fazla hapı almayı unutmak,

• Transdermal yamaların geç uygulanması ya da tam/kısmi olarak çıkması (48 saatten uzun ise)

• Vajinal halkaların yeniden takılmasında ya çıkarılmasında gecikme (48 saatten fazla ise)

• Geç enjeksiyon yapılması (Depo-provera için 14 haftadan fazla ise)

• Bazı kontraseptif yöntemlerle birlikte karaciğer enzimlerini indükleyici ilaçların birlikte kullanılması ve bariyer yöntem kullanılması/başarısızlığı

• Bazı kontraseptif yöntemlerle birlikte karaciğer enzimlerini indükleyici ilaçlar birlikte kullanılırken, ilacın kesilmesinden sonraki 28 gün içinde bariyer yöntemi kullanılmaması/başarısızlığı

• Rahim içi kontrasepsiyonların dışarı atılması, perforasyonu ya da lokasyonunun bilinmemesi

• İmplantların yenilenmesinin gecikmesi

• Rahim içi cihazların ya da sistemlerin yenilenmesinin gecikmesi

• Etkin kontraseptif yöntemin kullanılmadığı cinsel taciz durumlarında

• Spermisit tablet/filmlerin cinsel ilişkiden önce erimemiş olması

Acil kontrasepsiyon kullanacak hastalarda sorgulanması gereken durumlar

• Korunmasız cinsel ilişkinin ne zaman gerçekleştiği sorulmalıdır. Acil kontrasepsiyon hapları ilk 120 saat içerisinde alındıklarında etkilidirler. UPA içeren preparatların etkinliği, 72-120 saat içerisinde diğer preparatlara göre daha yüksektir. En az 3 hafta önce gerçekleşmiş bir korunmasız cinsel ilişki söz konusu ise öncelikle gebelik testi yapılması, sonuç negatif çıkarsa uygun kontrasepsiyon yöntemi önerilir.

• En son menstrüasyon zamanı: Gebelik riski değerlendirilmelidir. (Kombine oral kontraseptif kullanımında görülebilen ara kanamalar menstrüasyon olarak kabul edilmez.)

• Güncel olarak kullanılan kontrasepsif yöntem ya da hormon tedavisi varlığı: Progestojen içeren bir yöntem kullanılıyorsa UPA etkinliği azalabilir.

• Kan basıncı: Kombine oral kontraseptif düşünülüyorsa kan basıncına bakılmasında fayda vardır.

• Kilo/VKİ: >70 kg ya da VKİ>26 olan bireylerde LNG etkinliğinin daha az olduğu düşünülmektedir. Genel olarak obez hastalarda acil kontrasepsiyon yöntemleri daha az etkin olabilir.

• Var olan hastalıklar ve kullandığı ilaçlar: Karaciğer enzimlerini indükleyen ilaçlar hormonal acil kontrasepsiyon yöntemlerinin etkinliğini azaltabilir. Ayrıca bitkisel ve destekleyici ürün kullanımı da dikkate alınmalıdır.

Acil kontrasepsiyon yan etkileri kombine oral kontraseptiflerinkine benzer: Bulantı, kusma, vajinal kanama ve yorgunluk. LNG ve UPA daha az bulantı ve kusmaya sebep olduğu için kombine oral kontraseptiflere tercih edilir. Eğer ilacın alınmasında sonra 3 saat içinde kusma olursa, doz tekrarlanmalıdır.

Acil kontrasepsiyon kullanımından sonraki ilk menstrüasyon daha hafif, kısa ya da daha ağır ve uzun olabilir. Acil kontrasepsiyondan sonra menstrüasyon olmazsa ya da anormal olursa gebelik testi yapılması gerekebilir. Hasta acil kontrasepsiyondan hemen sonra bir kontraseptif yönteme başlayacaksa, 3. haftada menstrüasyon durumuna bakılmaksızın gebelik testi önerilir.

KAYNAKLAR

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs244/en/

www.futurelearn.com/introductiontoemergencycontraception

Görsel: http://learn.condomdepot.com/2014/04/24/fake-emergency-contraception-pills/ (09.04.2018)